Wij/zij denken
Mensen zijn sociale wezens die niet alleen kunnen functioneren. Daarom is het belangrijk tot welke groep(en) we behoren, het bepaalt voor een groot deel wie en wat we zijn. Nergens is zo goed zichtbaar hoe het werkt als op het schoolplein, waar de verschillende groepjes die bij elkaar klitten er zoveel mogelijk ook hetzelfde uitzien. Maar ook in  het latere leven is tot welke groep je behoort belangrijk. Soms nog belangrijker: tot welke groep je níet behoort. Wij van deze groep zijn immers veel beter/aardiger/succesvoller/slimmer/gastvrijer dan zij van die andere groep. Wij Nederlanders tegenover zij Marokkanen. Wij  laagopgeleiden tegenover zij hoogopgeleiden. Wij hardwerkenden  tegenover zij werklozen. Wij dorpelingen tegenover zij uit de stad. De potentiële tegenstellingen zijn eindeloos.

Groepsvorming
Groepsdenken heeft dus een functie in het bepalen van de eigen identiteit. Vooral als die identiteit niet helemaal duidelijk is of ter discussie staat werkt het  goed om een gezamenlijke “vijand” te creëren door te bepalen wie niet tot de groep behoort. Fans bij voetbalwedstrijden hebben de kunst geperfectioneerd. Deze manier van groepsvorming heeft wel een nadeel. Het vergroot de veronderstelde tegenstellingen tussen de twee groepen zodanig uit dat de nuances verdwijnen. Zijn alle Marokkanen overlastgevende straatschoffies? Zitten alle hoogopgeleiden in een ivoren toren? Zijn alle werklozen lui? Hebben alle ‘stadsen’ het hoog in hun bol? Natuurlijk niet, maar het is wel handig om aan te geven dat “wij” anders zijn.

Verdeeldheid
In Zuid-Sudan werkt het net zo, alleen dan zonder het laagje politieke correctheid. Overduidelijk waar het gaat om de tegenstelling wit-zwart. “Blanke” of “witte” is ook de aanspreektitel op straat (wie zou bedenken in Nederland iemand met een donkere huid als “zwarte” aan te spreken?). Om de stereotypering maar even af te maken: blanken zijn allemaal rijk, willen met een auto vervoerd worden, hebben twee kinderen, zijn goed opgeleid en bezitten heel veel medicijnen. Maar niet alleen blanken vormen hier een aparte groep. De Zuid-Sudanese samenleving is veel verdeelder dan wij Nederlanders gewend zijn.  Dat betekent dat de groep waartoe je behoort ook bepaald wordt door tot welke kerk je behoort, wat je inkomen is, wat je beroep en je geslacht is en in welk dorp je geboren bent.  Het zijn verschillen die in Nederland meer of minder belangrijk zijn, maar die ik in ieder geval wel kan invoelen. Wat veel moelijker voor te stellen is voor mij, maar hier bijna allesbepalend is, is de vraag tot welke stam iemand behoort. Het lastige is dat ik het verschil niet zie maar dat het voor de lokale bevolking net zo zichtbaar is als het onderscheid tussen blank en zwart.

Stammen
Zichtbaarheid van de verschillen tussen stammen is een complicerende factor in een land dat streeft naar eenheid, maar dat uit 64 verschillende stammen bestaat. Lange tijd kon die eenheid gesuggereerd worden doordat er een gemeenschappelijke vijand was, het Noorden. Eerst verenigde die strijd mensen en stammen tijdens de oorlog en na het tekenen van het vredesverdrag om via een referendum de onafhankelijkheid te krijgen. Dat is gelukt, er bestaat één Zuid-Sudan. Maar niet heus. Er is geen sprake van eenheid, er is niet één identiteit die de mensen hier verenigt. Je bent niet een Zuid-Sudanees, maar je bent een Dinka of een Fertit of een Nuer of een Murle of… Waar je er in Nederland over kunt twisten of dat een probleem is of niet (zie de Maxima-discussie) heeft het hier grote consequenties. Politieke maar ook hoge ambtelijke baantjes worden vaak niet vergeven op basis van kennis of deskundigheid, maar om een bepaalde groep te vriend te houden (lees: te voorkomen dat een bepaalde groep in gewapende opstand komt). Het leidt er ook toe dat politieke beslissingen altijd met wantrouwen worden bekeken. Is het een beslissing in het belang van het land/staat/dorp of is het een beslissing in het belang van een specifieke stam? Politieke beslissingen worden om die reden ter discussie gesteld, en dat zijn politici niet gewend. Logisch ook, want de politici zijn over het algemeen (voormalige) generaals. Dat geldt ook voor de gouverneur van Western Bahr el Ghazal, de deelstaat waar Wau in ligt.

Verplaatsing
De gouverneur heeft besloten dat het kantoor van Wau County (een soort regio-bestuur) wordt  verplaatst van Wau-stad naar een andere plaats. Je zou denken dat dat op basis van argumenten gaat, geld, efficiency, toegankelijkheid, dat soort dingen en dat het besproken wordt met de mensen die het betreft. Hmm, niet echt. De gouverneur zegt gewoon: ik vind dat het zo moet gebeuren, het is goed, dus het gaat zo. Punt. Dat werkt misschien in het leger (hoewel ik betwijfel of dat met de Zuid-Sudanese legerdiscipline ook zo is), maar voorlopig niet in de politiek. Het is in dit geval de bevolking van de County die tegen is, hoewel ook niet echt op basis van argumenten. Ze wantrouwen het besluit omdat er een verborgen agenda zou zijn: de bevoordeling van een specifieke stam. Toen ik dat hoorde dacht ik in mijn naïviteit dat de gouverneur dan wel van die betreffende stam zou zijn. Eh, nee dus, zo simpel werkt het niet. De gouverneur is van een andere stam, de bestuurder van de County ook, de dorpelingen ook. Feitelijk is de hele betreffende stam niet betrokken bij de verplaatsing. Volg je het nog? Ik niet in ieder geval. Na heel veel doorvragen ben ik er nu achter dat de veronderstelde betrokkenheid binnen de nationale regering ligt. Tsja, daar hebben ze overal wel wat mee te maken.

Dreigementen
Als het allemaal bij discussies tussen politici en bevolking of bij strijd in het staatsparlement zou blijven, zou het niet zo erg zijn. Maar zo werkt het niet. De gouverneur nam het besluit zonder eerst te communiceren met de bevolking of het parlement. De inwoners van de County hebben vervolgens uit protest de wegen vanuit de stad naar de County geblokkeerd en dreigden met geweld tegen iedereen die met het besluit te maken had (we zijn maar even niet die kant opgegaan, ze hebben het dreigement in twee gevallen ook uitgevoerd). Ook van de kant van de gouverneur gaat het er niet echt vriendelijk aan toe. Mijn directeur is betrokken bij het protest omdat ze één van de eerste bijeenkomsten tegen de verplaatsing heeft georganiseerd. De bedoeling was door de vrouwen- en jongerenorganisaties bij elkaar te brengen geweld te voorkomen. Die bijeenkomst is succesvol verlopen en na een paar bijeenkomsten leek er zelfs overleg met de gouverneur op gang te komen. In het weekend dat het overleg zou plaatsvinden ging mijn directeur voor een training naar Juba. Ze zou een week later op maandag weer terug zijn; dat was ze niet. Ze was nog steeds in Juba omdat de gouverneur gedreigd had haar te laten arresteren bij aankomst op het vliegveld in Aweil (3 uur rijden, het vliegveld in Wau is nog steeds niet open). Dat klinkt misschien niet zo heftig voor wie daar een Nederlandse arrestatie bij bedenkt, maar hier is het een garantie op problemen. Om de arrestatie te voorkomen hebben we via de VN een vlucht terug geregeld, direct naar het vliegveld van UNMISS in Wau. In Wau zelf zou ze wel veilig zijn omdat de vrouwen- en jongerengroepen haar zouden beschermen.  Het leek mij een tamelijk angstaanjagende ervaring waarvan je even moet bijkomen. Dat vond zij niet. Ze ging de week erna vrolijk weer naar Juba en vloog alsnog via Aweil terug. “Het is mijn werk, ik ben het gewend.” De commissaris van de County is inmiddels afgetreden en wordt samen met de leider van de jongerenorganisatie beschuldigd van rebellie, de gouverneur is nog in functie. Of het kantoor van de County verplaatst wordt of niet is nog steeds onderwerp van strijd.
Stammenstrijd.