In Roka, een klein dorp van 1700 inwoners in de provincie Battambang, zijn in de afgelopen twee maanden meer dan 200 besmettingen met het HIV-virus ontdekt. Daaronder zijn kleine kinderen en mensen van over de tachtig. Van één familie van 16 mensen zijn er 15 geïnfecteerd.

Cambodia heeft een goede staat van dienst in de AIDS-bestrijding en -preventie. De ziekte kwam begin jaren ’90 naar het land, in het kielzog van de VN-vredesmacht. De aanwezigheid en eenvoudige toegankelijkheid van prostitutie zorgden voor een snelle stijging van het aantal besmettingen, vooral onder de gebruikelijke risicogroepen: prostituees en hun klanten, drugsgebruikers die hun drugs injecteren en homosexuele mannen. Sindsdien heeft een gerichte aanpak, met veel buitenlandse ondersteuning, succes gehad. De piek van het aantal infecties lag rond 2003 en is nu dalende, tegen de regionale trend in. De hoge aantallen infecties in Roka zijn dus uitzonderlijk  maar lijken in ieder geval voor een deel te wijten aan de algemene staat van de gezondheidszorg in Cambodja.

Cambodja kent een publiek gefinancierd systeem van gezondheidszorg met locale gezondheidscentra en regionale ziekenhuizen, dat voor patienten meestal gratis of tegen lage kosten te gebruiken is. Cambodjanen komen daar bij voorkeur niet, slechts 19% van de uitgaven aan medische zorg loopt via dit staatssysteem . In de eerste plaats komt dit doordat veel Cambodjanen bij voorkeur gebruik maken van de traditionele gezondheidszorg, geleverd door “Kru Khmer”, traditionele genezers. Zelfs als Cambodjanen wel gebruik willen maken van de moderne medische zorg (vaak na eerst de traditionele geneeskunst geprobeerd te hebben), gaan ze als ze enige financiële mogelijkheden hebben naar een privé-kliniek, en bij voorkeur naar een buitenlandse arts of verpleegster. Daar hebben ze goede redenen voor. Als er al iemand aanwezig is in een gezondheidscentrum, worden de patienten onbeschoft behandeld, wordt de verkeerde diagnose gesteld of zijn noodzakelijke dingen niet aanwezig. De salarissen van de medewerkers in deze gezondheidscentra zijn over het algemeen niet voldoende om hun familie van te kunnen onderhouden. Ze hebben daarom vaak ook een privé-kliniek. Daarmee ontstaat de rare situatie dat ze er feitelijk belang bij hebben om de kwaliteit van de gezondheidscentra slecht te houden, want daarmee zorgen ze dat mensen naar hun privé-kliniek komen waar de kwaliteit beter is (of patienten in ieder geval minder onbeschoft behandeld worden).

Betere kwaliteit wil meestal niet zeggen goede kwaliteit als de arts of verpleegster in Cambodja is opgeleid (en uiteraard zijn er ook hier uitzonderingen). Daarvoor zijn de medische opleidingen te slecht en nascholing bestaat niet. Tot nu toe gaven de universiteiten medische opleidingen in het Frans, terwijl alle andere opleidingen in het Engels of deels in Khmer gegeven worden. Het gebruik van Frans zal zinvol geweest zijn in het Cambodja van de jaren ’50 en ’60, toen de elite Frans sprak en goede scholen franstalig waren, maar in het huidige Cambodja is het volstrekte onzin. Vrijwel niemand spreekt nog voldoende Frans om een conversatie te kunnen voeren, laat staan een medische opleiding te kunnen volgen. Het is overigens geen probleem voor de studenten, want die betalen gewoon om hun examens te halen. Dit systeem leidt tot artsen die diagnoses stellen in het Frans, maar vervolgens geen benul hebben waar ze het over hebben. De ervaring van expats met Cambodjaanse artsen dat de diagnose vaker niet dan wel klopt is dus niet zo gek.

Cambodjanen zijn ook niet echt makkelijke patienten die naar de dokter luisteren, zijn/haar diagnose accepteren en de behandeling opvolgen. Ze hebben zo hun eigen voorkeuren. Als ze, met welke klacht dan ook, een dokter bezoeken en ze krijgen geen infuus, dan zijn ze niet goed geholpen en gaan ze naar een andere arts. Dus krijgt iedereen, zelfs voor een simpele verkoudheid, een infuus, waarmee ze dan vervolgens rustig achterop de motor gaan zitten om weer naar huis te gaan. Dat is waarschijnlijk wat ook in Roka gebeurd is. In dit dorpje was een arts gevestigd die zijn patienten graag voorzag van infusen en dus al jarenlang zeer geliefd was. Op zich geen groot probleem, ware het niet dat deze arts injectienaalden hergebruikte, meerdere malen bij voorkeur. Dat is uiteraard een prima manier om, naast heel veel andere ziekten, het HIV-virus over te dragen en dat lijkt hier dus op grote schaal gebeurd te zijn. Toch is een aantal van meer dan 200 infecties via alleen geïnfecteerde injectienaalden wel heel erg hoog, het onderzoek loopt nog naar andere oorzaken.

Hoewel er niemand overleden is, en dat door het beschikbaar stellen van medicijnen waarschijnlijk ook niet op korte termijn gaat gebeuren, is de dokter inmiddels aangeklaagd voor moord. Dat zou dan weer iets kunnen zeggen over de staat van het Cambodjaanse rechtssysteem.