“Hoeveel kinderen heb je?”
“Ik heb geen kinderen.”
“Oh, dat spijt me.”

Het bovenstaande is een ongeveer standaardonderdeel van een kennismakingsgesprek hier in Rwanda. Na de gebruikelijke kennismakingsvragen naar elkaars naam en waar je vandaan komt, volgt de vraag hoeveel kinderen je hebt (dat je getrouwd bent wordt meestal voor vanzelfsprekend aangenomen en, tenzij je erg jong bent, niet eens gevraagd). Ik moet er meestal wel om lachen. Dat je er vrijwillig voor kunt kiezen om geen kinderen te krijgen, is iets dat voor Rwandezen onvoorstelbaar is. Kinderen zijn de reden van je bestaan, zowel voor mannen als voor vrouwen, zonder kinderen is je leven niet compleet. Dat leidt er toe dat mensen die geen kinderen kunnen krijgen, evenmin kinderloos blijven. Zij “krijgen” één of meer kinderen van hun familieleden om op te voeden en te verzorgen als hun eigen kind (wat niet betekent dat het kind de relatie met de biologische ouders verliest, ze krijgen er gewoon ouders bij). Overigens is slechts één kind hebben ook zielig, dan wordt de reactie “dat is niet genoeg!”. Minstens twee, maar dan een jongen en een meisje, en drie of vier is ideaal. Meer hoeft dan ook weer niet.

Rwanda is een land met een hoge bevolkingsdichtheid, de hoogste in Afrika, en al jarenlang een streven om vrouwen in het onderwijs en op de arbeidsmarkt te krijgen en te houden. Geboortenbeperking is dus standaard overheidsbeleid, anticonceptiemiddelen verkrijgbaar in gezondheidscentra (behalve als ze gerund worden door de Katholieke kerk, maar tot de kerk het recent verbood, leverden dezelfde verpleegsters ze dan een deur verder). Lang niet iedereen weet precies hoe en wanneer ze te gebruiken, maar het is in ieder geval geen taboe. Alleen, het gaat daarbij wel over beperking van het aantal en vooral over planning in de tijd van de kinderen (dat het ongezond is voor vrouwen én kinderen als een vrouw voortdurend zwanger is, is hier wel doorgedrongen). Dát er kinderen komen is vanzelfsprekend. In Zuid-Sudan kreeg ik nog wel eens, heel voorzichtig, de vraag “Klopt het dat in Europa vrouwen zelf kunnen kiezen of ze wel of geen kinderen willen?”, hier stuit het op volstrekt onbegrip. Aangezien ik met studenten werk, heb ik dus regelmatig met jonge (vooral) mannen de discussie over de beweegredenen om kinderen te krijgen.
“Je land heeft kinderen nodig”
“Mensen genoeg op deze wereld, ik hoef er niet nog meer te maken”.
“Wie zal zich je herinneren als je er niet meer bent?”
“Ik hoop toch dat dat niet alleen van familierelaties afhankelijk is, en bovendien, waarom moet ik herinnerd worden? Ik merk het toch niet meer.”
“Voor wie moet je dan zorgen” of het tegenovergestelde “Wie moet dan voor jou zorgen als je oud bent?”
“Genoeg mensen op deze wereld om voor te zorgen en eerst maar eens zien of ik zo oud wordt dat ik zorg nodig heb voordat ik me daar zorgen over ga maken.”
De reden die hier niet genoemd wordt en die in Nederland nog wel eens boven water komt: “Vind je kinderen dan niet lief/leuk/schattig?”
“Jawel hoor, er zijn een heleboel lieve/leuke/schattige kinderen op de wereld, hoewel ze ongetwijfeld ook allemaal soms vervelend/irritant/onuitstaanbaar zijn, maar nogmaals, er zijn er genoeg om er niet zelf nog aan toe te willen voegen.”

Het zijn goede discussies, die met open vizier en veel nieuwsgierigheid gevoerd worden, maar echt begrijpen, nee. Achter de discussies zit een veel diepere laag, een volstrekt ander wereldbeeld, ander cultuur. De Nederlandse cultuur is individualistisch, daarin kun je prima je eigen relaties ontwikkelen, buiten een familieverband, en zorg is grotendeels geïnstitutionaliseerd en geprofessionaliseerd. De Rwandese cultuur is, zoals de meeste Afrikaanse culturen, veel meer gericht op groepen, de gemeenschap is belangrijk. Relaties groeien vanuit verwantschap en zorg vindt plaats binnen de (uitgebreide) familie. Die verwantschap is overigens niet statisch, ook buitenstaanders kunnen in de familie worden opgenomen (zussen zijn vaak biologisch geen zussen, een oudere, gerespecteerde collega wordt een oom, met alle bijbehorende relaties). Ik heb hier inmiddels minstens één jongedame die mij geadopteerd heeft als haar moeder… volstrekt vanzelfsprekend.

En als ik geen zin heb in de bovenstaande discussies, dan heb ik ineens één of meerdere kinderen. In Nederland, dus niemand die het merkt. Ik moet alleen even onthouden aan wie ik wat verteld heb…