Virussen discrimineren niet, dat kunnen ze niet. Ze hebben geen brein en kunnen dus geen onderscheid maken tussen mensen. De huidige crisis is dus een bijzondere, één waarin we niet hoeven na te denken over ongelijkheid. COVID-19 als de grote gelijkmaker, zodat we het niet hoeven te hebben over verschillen, ongelijkheid, discriminatie. Dat scheelt weer een probleem. Of is het toch niet zo simpel?
Virussen discrimineren niet, dat kunnen ze niet. Een virus maakt het niet uit in wiens lichaam het zit. Maar mensen verschillen wel, mensen hebben ongelijke kansen, mensen discrimineren wel. En dat is wel degelijk een probleem, ook, en misschien wel juist, in de huidige situatie.

De verschillen tussen mensen leiden namelijk ook tot verschillen in de gevolgen die deze pandemie heeft, nu en in de toekomst. Er zijn verschillende risico’s van COVID-19 te onderscheiden waarbij het uitmaakt wie, wat en waar je bent. Laat ik voor het gemak mijn eigen situatie als uitgangspunt nemen voor het vergelijk. Ik ben een vrouw van middelbare leeftijd, woon in een West-Europees land en heb een kantoorbaan.

1. Risico op besmetting

Virussen discrimineren niet, dus iedereen kan besmet raken met COVID-19, ik ook. Maar het risico op besmetting is niet voor iedereen gelijk. COVID-19 wordt overgedragen van mens op mens, dus als je met veel mensen contact hebt, om welke reden dan ook, neemt de kans op besmetting toe. Ik kan kiezen of ik thuisblijf, waar ik alleen in contact kom met mijn man, of dat ik naar buiten ga, maar dat geldt niet voor iedereen.
Soms hebben mensen werk waardoor ze die keus niet hebben. Supermarkt- of winkelmedewerkers, pakketbezorgers, bestuurders van tram en bus, gezondheidsmedewerkers, al die mensen die werken in wat we de essentiële beroepen zijn gaan noemen, komen nu eenmaal veel in contact met andere mensen. Zij lopen dus per definitie meer risico op besmetting. Dat geldt in nog sterkere mate voor veel mensen die in ontwikkelingslanden in de informele sector werken zoals straathandelaars of bestuurders van motortaxi’s. Zij komen niet alleen veel met andere mensen in contact, maar kunnen meestal ook geen beschermende maatregelen treffen omdat die (nog) niet beschikbaar of niet betaalbaar zijn.
Soms hebben mensen ook woonomstandigheden waardoor ze de keus niet hebben. Inwoners van een hutje in een sloppenwijk of een tentje in een vluchtelingenkamp kunnen niet kiezen om binnen te blijven omdat hun woonplaats daar niet voor geschikt is. Hetzelfde geldt voor veel mensen zonder een geldige verblijfstitel die vaak met veel mensen tegelijk een appartementje huren.

2. Risico op ernstig verloop besmetting

Mensen verschillen. Iedereen die besmet raakt kan ernstige symptomen ontwikkelen, maar het risico daarop is niet gelijk verdeeld over de bevolking. Leeftijd is een belangrijke factor; kinderen lopen nauwelijks risico op ernstige symptomen, ouderen hebben een veel groter risico. Dat betekent dat landen met een oudere bevolking een grotere kans hebben op overbelasting van het gezondheidssysteem. Ook onderliggende medische problemen of (ernstig) overgewicht verhogen de kans op complicaties sterk. En ook iemands geslacht blijkt een risicofactor te zijn, mannen hebben aanzienlijk meer kans op een ernstig verloop van de ziekte dan vrouwen. Als vrouw van middelbare leeftijd, met een goede gezondheid en zonder overgewicht, loop ik dus niet zo veel risico.

3. Risico op gevolgen van complicaties

Mensen hebben ongelijke kansen. Wat gebeurt er als ik ernstige verschijnselen vertoon en professionele medische zorg nodig heb? Dan ga ik naar een ziekenhuis. Het ziekenhuis om de hoek of als dat de capaciteit bereikt heeft een ander ziekenhuis. Ik hoef me niet af te vragen of die zorg beschikbaar is; de bezetting op de intensive care bereikte weliswaar de afgelopen weken een kritisch niveau, maar de snelheid waarmee opschaling van de capaciteit gerealiseerd werd betekende dat er nooit een echt tekort is geweest. Ik hoef me al helemaal niet af te vragen of ik de benodigde zorg kan betalen, daarvoor is iedereen in dit land verplicht verzekerd. Die zekerheden zijn niet overal en voor iedereen vanzelfsprekend. In een land als Mali zijn er 20 beademingsapparaten op 19 miljoen inwoners, de helft van de bevolking in Afghanistan heeft niet eens toegang tot enige medische zorg binnen twee uur reisafstand. Vreemder vind ik het dat een groot deel van de Amerikaanse bevolking geen toegang heeft tot de benodigde zorg. Niet omdat die zorg niet bestaat (hoewel ook de beschikbaarheid van kwaliteitszorg een stuk beperkter is dan te verwachten gezien het welvaartsniveau van het land), maar omdat een groot deel van de Amerikanen goede zorg niet kan betalen omdat ze niet verzekerd zijn. Het zijn dus politieke keuzes die de ongelijke overlevingskansen van mensen bepalen, geen medische keuzes.

4. Risico op gevolgen van thuisblijven

Mensen hebben ongelijke kansen. Als ik verschijnselen van besmetting met COVID-19 vertoon moet ik thuisblijven en mag ik niet de deur uit. Vervelend, jazeker, maar ook niet veel meer dan dat, het heeft voor mij verder geen grote consequenties. Ik heb een kantoorbaan die ik ook vanuit huis uit kan voeren, ik heb ook een huis waarin ik op een prettige manier kan verblijven, waar ik goed kan werken. Ik heb een partner die voor de boodschappen kan zorgen of als hij ook de deur niet uit mag, kan ik de boodschappen online bestellen en tot voor de deur laten bezorgen. Ik red me wel. Dat is anders voor mensen die dagelijks de straat op moeten om hun eten te kopen, of die voor hun werk de deur uit moeten en geen inkomen hebben als ze niet werken. Daar betekent niet de deur uit mogen honger lijden.
Ook voor diegenen die geen huis hebben, een te klein huis, een te druk huis zijn de gevolgen veel zwaarder. Daarnaast leidt het gedwongen thuisblijven, het boven op elkaars lip zitten, gecombineerd met de extra spanning van deze pandemie tot een toename van het risico op huiselijk geweld. Dat betekent dat thuisblijven, bedoeld als bescherming tegen een gevaar, uiteindelijk leidt tot toename van een ander gevaar. Een onmogelijke keus die niemand gedwongen zou moeten worden te maken.

5. Risico op gevolgen maatregelen tegen de pandemie

Mensen discrimineren wel. De kansenongelijkheid eindigt niet bij het einde van de pandemie, ongelijkheid neemt al jarenlang toe. Ook de maatregelen die nu genomen worden hebben verder reikende consequenties die verschillend uitpakken voor de toekomst van mensen.
Ik kan mijn baan verliezen, en dat is naar en heeft ongetwijfeld consequenties. Maar ik red het wel, ik leef in een land waar ik recht heb op sociale voorzieningen die me in ieder geval een inkomen bieden, ik heb een netwerk om mee heen van mensen die me kunnen steunen. Voor veel anderen is dat niet het geval. Landbouwers kunnen niet zaaien of oogsten als ze de deur niet uit mogen, fabriekjes die failliet gaan hebben geen werknemers meer. En als je dan in een land leeft zonder sociale voorzieningen, waar iedereen in je netwerk in dezelfde situatie zit zodat elkaar steunen ook niet meer werkt, dan heb je honger. Een hongersnood dreigt die ernstiger kan zijn dan we in lange tijd meegemaakt hebben en waaraan wel eens meer mensen zouden kunnen overlijden dan aan het COVID-19 virus zelf.

Het goede nieuws is dat dat niet hoeft te gebeuren, we hebben een keus en kunnen het voorkomen. Het slechte nieuws is dat we die keus dan wel moeten maken. Het virus discrimineert niet, maar mensen wel.