De Romeinse aanwezigheid rond Xanten begon rond het jaar 12 voor Christus, met de komst van één legioen op de huidige heuvel Fürstenberg. Rond het jaar 70 werd op de plek van het huidige archeologisch park de eerste nederzetting gesticht, die 30 jaar later door keizer Traianus tot “Colonia” werd verheven. Dat was de belangrijkste status die een stad kon hebben en betekende dat haar inwoners zich romeins staatsburger mochten noemen. De 2e eeuw was de bloeitijd van de Colonia Ulpia Traiana, met economische voorspoed en groei van de bevolking. Vanaf de 3e eeuw begon de kracht van het Romeinse rijk af te nemen en werd de Colonia bedreigd door overvallen van andere volkeren.

Uniek voor deze plek is dat Xanten niet bovenop de romeinse nederzetting gebouwd is maar ernaast. Daardoor zijn weliswaar veel van de romeinse bouwwerken verwoest om de stenen te gebruiken voor nieuwe bouwwerken maar zijn ook veel van de funderingen en andere resten bewaard gebleven en relatief makkelijk op te graven en op de originele locatie te reconstrueren.