“Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren” (Elsschot). Ja, lastig soms, maar wat nou als die wetten niet in de weg staan? Als wat wettelijk toegestaan is geen relatie heeft met de daden van mensen?

Zowel Amnesty International als Human Rights Watch hebben recent een rapport uitgebracht over wangedrag van het leger en de politie in Jonglei. Jonglei is de provincie waar vorig jaar rivaliserende stammen elkaars vee en kinderen roofden en elkaar uitmoordden. Naar aanleiding van de strijd heeft de Zuid-Sudanese regering besloten een ontwapeningsactie te beginnen in Jonglei waarbij zoveel mogelijk vuurwapens in beslag moeten worden genomen. De actie moest worden uitgevoerd door leger en politie die de inwoners van Jonglei zover moeten krijgen hun wapens in te leveren. Tot zover niets aan de hand. Beide organisaties hebben een wettelijk goed omschreven taak en een gedragscode hoe zich te gedragen tegenover burgers. Dat is de wet, de praktijk blijkt anders. Dat is ook geen wonder als je bedenkt dat noch de politie noch het leger enige opleiding heeft. Beide komen voort uit het bevrijdingsleger en zijn dus geïnstrueerd om te doden of op zijn minst geweld te gebruiken. Ze kunnen niet lezen of schrijven en hebben niet de middelen om de burgerbevolking te beschermen. Dat leidt dus tot willekeurig geweldgebruik, verkrachting en moord. Op een schaal die te groot is om nog van incidenten te spreken. Dat heeft te vaak geen consequenties want de juridische capaciteit om alle daders te vervolgen ontbreekt, evenals regelmatig de wil om dat te doen. Niet altijd overigens, er wordt wel degelijk hard gewerkt om leger en politie op te leiden en de mensenrechten te laten respecteren. De top van het leger ontkent overigens de beschuldigingen en stelt dat de informatie afkomstig is van rebellen die proberen het leger in diskrediet te brengen.

Ander voorbeeld. De Zuid-Sudanese wetgeving beschermt de rechten van vrouwen en stelt ze gelijk aan mannen. Revolutionair voor dit land waar mannen het van oudsher volledig voor het zeggen  hebben. Zo revolutionair dat velen het niet kunnen geloven. In 2009 is er een wet aangenomen over het recht op land, de Land Act. Een belangrijk onderwerp omdat de bestaansmogelijkheid van velen er van afhankelijk is. De verspreiding van kennis over nieuwe wetten is moeilijk en gebeurt via lokale voorlichtingsbijeenkomsten door vrijwilligers en NGO’s. Velen zijn dus nog niet op de hoogte van de inhoud van de Land Act. Ik was bij een bijeenkomst waar de “chiefs”, een soort kruising tussen dorpsoudste en gekozen burgemeester, werden bijgepraat over de Land Act. Ging allemaal prima, totdat het ging over het recht op eigendom van vrouwen. Volgens de Land Act, en conform de grondwet, hebben vrouwen evenveel recht om grond te bezitten en te erven als mannen. Logisch, was mijn reactie. Niet dus. Deze mededeling leidde tot verbijstering en verontwaardigde reacties: “Ik heb drie zusters, moeten we dan het land met z’n vieren gelijk verdelen bij het overlijden van mijn vader? Dat kan niet zo zijn!” “Als ik ga scheiden van mijn vrouw heeft zij dus ook recht op onze grond? Hoe moet dat dan met mijn andere vrouwen?” De chiefs zijn de mensen (mannen) die in de dorpen deze rechten moeten gaan bewaken en die in eerste instantie recht spreken bij conflicten. De vrouwen die hier een beroep op zouden moeten doen hebben over het algemeen geen idee van het bestaan van de wet.

Tussen wat wet en werkelijkheid gaapt in Zuid-Sudan een enorme kloof. Die kloof wordt veroorzaakt door gebrekkige kennis of wil of door verschillen in taal of cultuur. In ieder geval wordt het veroorzaakt doordat er wel wetten gemaakt worden maar er geen capaciteit beschikbaar is voor de implementatie ervan. Wetgeving wordt vaak met buitenlandse hulp opgesteld, de implementatie moet meestal lokaal gebeuren. Er is een begin maar de tijd dat tussen droom en daad wetten echt in de weg staan laat nog wel even op zich wachten.